برای وقوع یک جرم تقارن سه عنصر ضروری است، این سه عنصر عبارت هستند از :
١- وجود یک مرتکب با انگیزه؛
٢- مهارت و ابزار لازم برای ارتکاب جرم؛
٣- وجود یک آماج محافظت نشده.
مبارزه با عناصر اول و دوم در عمل غیر ممکن است؛ زیرا همة مجرمین بالقوه شناخته شده نیستند تا میل و انگیزة آنان برای ارتکاب‌جرم قابل سرکوبی باشد. ضمن اینکه سرکوبی آنان ممکن است با نقض موازین
حقوق همراه باشد. امّا در مورد ابزارهای ارتکاب‌جرم ممنوع کردن همة آنها غیر ممکن است. به این ترتیب تنها راه مبارزه، تقلیل موقعیت‌های ارتکاب جرم برای مجرمین است.همچنین، در زمینة پیشگیری غیر کیفری می‌توان با کاهش یا حذف عوامل جرم‌زای محیطی و فردی، بطور مستقیم از مجرم شدن‌افراد پیشگیری نمود. بنابراین، کلیه تدابیر پیشگیری برای ارتکاب جرم می‌بایست به عنوان سیاست جنایی یک دولت مطرح باشد وبرای رسیدن به این هدف نیز، دولت می‌تواند از همیاری و مشارکت گسترده مردم، بهره‌مند گردد.[1]
رویکرد جدیدی که سعی دارد با اتکاء بر آماج جرم یا بزه دیده به تبین پیشگیری از جرم بپردازد در فارسی تحت عنوان پیشگیری وضعی از جرم معروف شده که استفاده از معادل هایی نظیر پیشگیری موضعی ،پیشگیری موقعیتی یاپیشگیری وضعیتی به جای پیشگیری وضعی نیز صحیح می باشد.[2]
البته از نظر استاد دکتر علی صفاری[3] استفاده از واژه های پیشگیری موضعی ، پیشگیری موقعیتی یا پیشگیری وضعیتی بجای پیشگیری وضعی از رجحان برخوردار است ، دلیل استاد برای این رجحان این است که وقتی از واژه پیشگیری وضعی استفاده می شود آنچه به ذهن کسانی که آشنایی چندانی با این مفهوم ندارند، متبادر می شود، «وضعی » در مقابل« تکلیفی» یا «عرفی» می باشد ، حال اینکه چنین معنایی از این مفهوم مورد نظر نمی باشد ، اما استفاده از از واژه های پیشگیری موضعی ، پیشگیری موقعیتی یا پیشگیری وضعیتی برای بیان گونه ای خاص از پیشگیری که مورد نظر ماست رجحان دارد.[4]
در خصوص پیشگیری وضعی تعریف‌ها و برداشت‌های گوناگونی ارائه شده است، که در ذیل به ارائه پنج تعریف از تعاریف موجود می پردازیم :
تعریف اول : ژرژپیکا پیشگیری وضعی را «اقدام به محدود کردن فرصتهای ارتکاب جرم یا مشکل‌تر کردن تحقق این فرصت برای مجرمین بالقوه می‌داند»[5]
تعریف دوم : رونالد کلارک در تعریف پیشگیری وضعی چنین می گوید :
« پیشگیری وضعی شامل اقدامات و روش هایی است برای کاهش فرصت که به سوی شکل کاملا خاصی از جرم نشانه می رودومتضمن طراحی و مدیریت محیط بلاواسطه (صحنه و محل وقوع جرم) یا همان نظارت و تحت نفوذ در آوردن هرچه پایدارتر و سازمان یافته تر محل وقوع جرم است ، به طوری که زحمات و خطرات ناشی از اقدام برای ارتکاب جرم را افزایش داده و سود حاصله مورد نظر اكثر مرتكبین را كاهش می‌دهد. ».[6]
تعریف سوم : مجموعه اقدام‌ها و تدابیری تلقی شده که به سمت تسلط بر محیط و شرایط پیرامونی جرم و مهارآن متمایل است که از یک سو، با کاهش وضعیت‌های پیش‌جنایی یا وضعیت‌های قبل از بزهکاری که وقوع جرم را مساعد می‌کند، صورت می‌گیرد و از سوی دیگر، با افزایش خطر شناسایی و دستگیری بزهکاران بالقوه صورت می‌گیرد[7].
تعریف چهارم : مجموعه تدابیر و روش های کاهش یا حذف فرصتهای ارتکاب جرم و سود حاصل از ارتکاب جرم که انسان متعارف ممکن است با توجه به آن مرتکب بزه گردد.[8]
تعریف پنجم : نایجل ساوت، در تعریف پیشگیری وضعی چنین می نویسد :«پیشگیری وضعی از جرم بر اراده، طراحی و کنترل محیط فیزیکی (ساخته شده) اتکا دارد به این منظور که فرصت های ارتکاب جرم را
کاهش داده و یا خطر تعقیب را ، در صورتی که ارعاب ، مؤثر واقع نشود، افزایش دهد».[9]
در پایان ارائه تعاریف ذکر شده برای پیشگیری وضعی، به ذکر نظریه ریموند گسن در این زمینه می پردازیم :
ریموند گسن معتقد است که (با توجه به تعریف‌های ذکر شده) مصادیق و روشهای علمی پیشگیری از جرم، مدت‌های مدیدی پیش‌از اینکه تحت این عنوان مشهور شود ، وجود داشته است، به بیان دیگر به نظر می‌رسد پیشگیری وضعی از جرم، عنوان جدیدی است بر آنچه پلیس یا عامه آن را پیشگیری از جرم می‌نامند.[10]
1 فرجی، حمید، پیشگیری از جرم در قلمرو سیاست جنایی، سایت حقوق جزا و جرم شناسی ایران.
2 صفاری ، علی ، مبانی نظری پیشگیری از وقوع جرم، مجله تحقیقات حقوقی ، ش ٣٣- ٣۴ ، دانشگاه شهید بهشتی ، 1380، صص ٢۶٨- ٢۶٩.
1 عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و استاد دانشگاه علوم و تحقیقات تهران.
2 صفاری، علی ، مبانی نظری پیشگیری از وقوع جرم، مجله تحقیقات حقوقی، ش ٣٣- ٣۴ ، دانشگاه شهید بهشتی، 1380، پاورقی ص٢٧٠.
3 میر خلیلی ، سید محمود، پیشگیری وضعی ویژگی ها و تدابیر و اهداف آن، سایت حقوق جزا و جرم شناسی ایران .
4 صفاری، علی، مبانی نظری پیشگیری از وقوع جرم، مجله تحقیقات حقوقی ، ش ٣٣- ٣۴ ، دانشگاه شهید بهشتی ،1380، ص ٢٩٢.
1 نجفي ابرند آبادي ، علي حسين ، پيشگيري از بزهكاري و پليس محلي ، مجله تحقيقات حقوقي ، ش 25- 26، دانشكده حقوق دانشگاه شهيد بهشتي ،1376، ص١۴٠.
2 فرجی، حمید، پیشگیری از جرم در قلمرو سیاست جنایی، سایت حقوق جزا و جرم شناسی ایران.
3 صفاری، علی، مبانی نظری پیشگیری از وقوع جرم، مجله تحقیقات حقوقی ، ش ٣٣- ٣۴ ، دانشگاه شهید بهشتی ،1380، ص ٢٩٨.
4 میر خلیلی ، سید محمود، پیشگیری وضعی ویژگی ها و تدابیر و اهداف آن، سایت حقوق جزا و جرم شناسی ایران.
لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه: